Na het behalen van zijn diploma is Theo Engelen in Nijmegen gaan wonen, waar hij aan de plaatselijke universiteit geschiedenis studeerde. Dat vond hij zo boeiend dat hij er ook na het afstuderen in 1976 mee bezig bleef, eerst als docent, later als hoofddocent. In die functie geeft hij tot op de dag van vandaag onderwijs aan studenten en doet hij onderzoek naar ontwikkelingen in het verleden. Zijn speciale aandacht gaat uit naar de economische en sociale geschiedenis en daarbinnen weer naar bevolkingsgeschiedenis. Je kunt zijn naam dan ook aantreffen op een aantal boeken, bundels en artikelen die gaan over trouwen, kinderen krijgen, verhuizen en sterven in de loop van de geschiedenis. Het zijn publikaties die nogal moeilijk zijn en bovendien vaak in het Engels geschreven.
Zijn eerste jeugdboek schreef Theo Engelen in 1992, toen hij al veertig was. Het was een boekje, speciaal voor zijn zoon Thijs, bedoeld als verjaardagscadeau. Dit boekje is nooit uitgegeven, maar Thijs vond het prachtig en Theo ontdekte erdoor hoe fascinerend het is om iets anders dan wetenschap te schrijven. Toch zal de aandachtige lezer van Theo Engelens boeken al snel merken dat de schrijver goede banden met het verleden heeft. Zijn verhalen hebben bijna altijd iets met geschiedenis te maken. Soms gaat het erover hoe belangrijk het verleden is voor ons huidige leven ('Schimmen uit het verleden'), soms maakt hij zich kwaad over het gemak waarmee alles wat ouder dan twintig jaar is, aan de kant wordt gezet ('De nacht van de doorbraak'). Natuurlijk kan een boek ook in het verleden spelen (de helft van 'De Riddergrot') en bovendien weet Theo Engelen heel goed hoe het is om als historicus in een archief te werken ('Moordzaak'). 'Schoolstrijd' is niet gebaseerd op het verleden, maar op de verhalen van zijn kinderen over de soms harde toestanden op middelbare scholen.